Pamięć jest zjawiskiem złożonym. W oczy rzucają się przede wszystkim dwa różne procesy, występujące na jej początku i końcu: zapamiętywanie i przypominanie. Niekiedy, zwłaszcza w młodszym wieku, szczególne kłopoty sprawia zapamiętywanie, zwłaszcza, kiedy materiału, który należy opanować pamięciowo, jest wiele, a zainteresowania nasze rozproszone. Stan naszego ducha: czujność czy senność, koncentracja czy roztargnienie w decydujący sposób wpływają na tę pierwszą fazę, w której pamięć zaczyna się tworzyć. Kłopoty z koncentracją to jeden z najczęstszych powodów trudności uczenia się w wieku szkolnym i studenckim. Nie zawsze można je przezwyciężyć samą siłą woli. W wielu innych przypadkach, zwłaszcza w późniejszym wieku, nasze kłopoty z pamięcią polegają nie na tym, że nie mamy zdolności tworzenia i przechowywania śladów pamięciowych, ale mamy kłopoty z ich odzyskaniem: nazwisko czy numer telefonu mamy „na końcu języka”, wiemy, że engram istnieje, ale nie możemy do niego w danej chwili dojść.
